Leita ķ fréttum mbl.is

SJĮLFSTĘŠISFLOKKURINN: Hver er sjįlfstęšisstefnan? Er hśn nišur lögš? Žį hverfur aušvitaš fylgiš.

 
Suma menn og konur innan Sjįlfstęšisflokksins dreymir um aš flokkurinn hleypi aš umręšum um fjölskyldumįl, um kristni og jafnvel fóstureyšingar (Ég er fjölskyldulęknir, mįliš er mér skilt.)

Hęgri stefnunni hafa įvallt fylgt įkvešin mįl og žau eru žessi: 
1. Lķfsverndarstefna, 
2. Velvilji til kristni og kirkju
3. Įhugi į kjarnafjölskyldunni og višgangi hennar.
Žessi žrjś atriši fjalla um sišferši og innri mįl og viš hlišina į žeim hin ytri mįlefni samfélagsins: 
4. Kröftugt atvinnulķf og heilbrigš peningastefna. ( Athugiš heilbrigš, enginn gróšastefna žvķ peningarnir žjóna manninum, ekki öfugt) 
5. Frelsi einstaklingsins.
Sumir segja aš žetta sé BŚIŠ MĮL INNAN SJĮLFSTĘŠISFLOKKSINS.
En aš mķnu įliti, aldeilis ekki, žvķ žetta eru undirstöšumįl žjóšarinnar - alveg sama hvaš er į dagskrį flokka. 
Ef unga kynslóšin innan flokksins skilur žetta ekki, er žaš aušvitaš til mikils tjóns. 
Žroskašir sjįlfstęšismenn eiga aš taka slaginn um žetta; jį taka slaginn viš skošananbręšur sķna af ungu kynslóšinni.
Žvķ žetta ręšur langsamlega mestu hvernig žjóšinni reišir af.


Heimili fyrir flóttabörn ķ Sušur-Svķžjóš.


Ég įtti um daginn samtal viš starfskonu ķ athvarfi fyrir flóttabörn hér ķ Svķžjóš. Slķk heimili eru rekin fyrir börn, oftast unglinga sem eru send til Svķžjóšar einsömul frį fįtękum rķkjum til aš freista gęfunnar. Į sęnsku; Hem för ensamkommande flygtningsbarn. Mörg žeirra eru frį Afganistan, Sómalķu og Sżrlandi. Ungir drengir eru ķ meirihluta, 15 til 18 įra aš aldri, um 5-10% eru stślkur.

Heimilin eru fjögur sem ég veit um ķ nįgrenninu. Ķ tveimur hśsum eru 18 drengir, ég giska į aš žeir séu um 50-60 alls.
Žvķ mišur, segir konan eru drengirnir mikiš til sjįlfala žó starfsmenn sjįi um hśsin myndast oft "fangelsismenning" innan heimilisins.

Allt kostar og ef einn fęr eitthvaš žarf annar aš fį žaš sama. Drengirnir hópa sig saman į móti starfsfólkinu og žrżsta į og stundum hóta žeir. Einn fęr svefntöflu eša verkjatöflu og žį vill annar fį. Einn žarf aš skśra, af hverju sleppur hinn? Žeim er greitt fyrir aš halda herbergjum sķnum hreinum. Śti viš gera žeir ekkert. Slį ekki grasiš, snyrta runna, sópa, mįla eša laga til śti viš. Sérstakir starfsmenn borgarinnar koma til aš gera žetta. 

Stundum eru slagsmįl į milli drengjanna og lögregla tilkvödd. 

Kona žessi sem ég talaši viš var hrędd į nęturvöktunum og gat ekki hugsaš sér aš vera ein į vaktinni eins og tilskipaš var af yfirmönnum. Žeir hlusta ekki, sagši hśn vonsvikin. Mér var sagt af tveimur starfsmönnum aš drengirnir vęru allir ķ skype-sambandi viš fjölskyldur sķnar ķ heimalandinu, fį žašan stušning og rįš um hvaš megi fara fram į og krefjast.
Konan sagši žį vanžakklįta og freka. Margir žeirra eru meš kvķša og neikvęšar hugsanir um sjįlfan sig og samfélagiš. Allir eru žeir aušvitaš mśslķmar og kenndin aš vera ašskilinn frį samfélaginu og annarrar trśar minnkar ekki, hśn vex žegar žeir eldast.


mbl.is 20 börn hurfu sporlaust ķ Malmö
Tilkynna um óvišeigandi tengingu viš frétt

33 spurningar til frambjóšenda til embęttis Biskups Ķslands

Svo žjóšin geti kynnst biskupsframbjóšendum og komist aš žvķ į hlutlęgan hįtt hvaš žeir standa fyrir langar mig aš fį fram sęmilega einlęg svör og svolķtiš biskupsleg frį hverjum og einum. Menn svara ekki hér į žessum vetvangi en einhver stašar. Hér gęti ég hugsaš mér umręšu um spurningar. 

Žó stefnumiš skipti mįli skiptir persónan einnig mįli finnst mér og žvķ rķš ég į vašiš meš spurningar sem ég vil fį svör viš.

1. Hvert er aš žķnu mati hlutverk Biskups Ķslands?

2. Hver eru helstu stefnumiš žķn fyrir žjóškirkjuna nęstu įrin?

3. Hver eru helstu vandamįlin sem blasa viš innan skipulags kirkjunnar?

4. Hver eru helstu vandamįlin sé litiš til trśarlķfs žjóšarinnar og sišferšis?

5. Į kirkjan aš skipta sér af sišferši žjóšarinnar og žį hvernig?

5. Hvar eru takmörk embęttisins? Hvaš ętti biskup ekki aš skipta sér af?

6. Hvaš er sönn trś?

7. Hver er Jesś Kristur?

8. Hvaš er sannleikur?

9. Hvernig getur mašurinn žekkt hina sönnu trś og lęrt aš žekkja Guš og vilja hans?

10. Hvernig śtskżrir žś hiš illa. Böliš ķ heiminum?

11. Mętti ég bišja žig aš śtskżra Faširvoriš. Hverja setningu fyrir sig og hvaš hśn merkir?

12. Hvers vegna ertu kristin(n). Hvaš varš til žess į yngri įrum og hvenęr geršist žaš?

13. Hverjir eru helstu persónulegu įhrifavaldar žķnir į leiš žinni?

14. Hverra lķtur žś upp til sem fyrirmynda og hvers vegna?

15. Eru öll trśarbrögš leit aš hinum sanna Guši eša hefur kristin trś žar einhverja sérstöšu?

16. Margir segja aš trś sé į undanhaldi hjį ungu fólki. Ef žaš er rétt, hver er skżring žķn į žvķ og hvaš ber aš gera ķ žvķ?

17 "Kirkjan er lżšręšisleg stofnun og almenningur į aš móta stefnu kirkjunnar." "Kirkjan er stofnun sem veršur aš fylgja lögmįli Gušs og žvķ veršur hśn aš vera sjįlfstęš og getur ekki alltaf fariš eftir skošun fjöldans." Hver er skošun žķn į žessum fullyršingum?

18. Trś og skynsemi. Gętir žś gefiš žitt sjónarhorn į žessum hugtökum?

19. Trś veršur fyrir aukinni gagnrżni og jafnvel įreitni. Hvert er višhorf žitt til žessarrar gagnrżni og hvernig ber aš taka henni. Hvaš eiga kristnir menn aš gera - og kirkjan.

20. Hefur kirkjan of lķtil įhrif? Kemur aš žķnu mati til greina aš kirkjan reki skóla eša leikskóla? Jafnvel aš kirkjan hafi dagblaš, tķmarit eša sjónvarpssendingar?

21. Hvert er įlit žitt į frķkirkjulegum söfnušum og öšrum kirkjudeildum ss. kažólskum og söfnuši rétttrśašra. Ber žjóškirkjunni hafa samrįš viš žessar kirkjur, eša fara sķna eigin leiš?

22. Margir segja aš hjónabandiš og fjölskyldan eigi ķ vök aš verjast. Finns žér koma til greina aš styšja hjónabandiš og fjölskylduna meš einhverjum hętti, jafnvel vekja mįls į žvķ viš stjórnvöld?

23 Hver er afstaša žķn til fóstureyšinga? Ber kirkjunni aš taka žįtt ķ umręšum um fóstureyšingamįl og andęfa žeim eša ber henni aš halda sig til hlés?

24. Hver er afstaša žķn til jafnréttis kynjanna? Hver er skošun žķn į öšru jafnrétti?

25. Hver er žķn stjórnmįlaskošun? Skiptir stjórnmįlaskošun biskups mįli?

26. Hvert er višhorf žitt til deilu Palestķnumanna og Ķsraelsrķkis? Og kjarnorkudeilu viš Ķrana?

27. Margir einstaklingar sem barist hafa gegn óréttlęti hafa vališ aš grķpa til terrorisma. Hvaš finnst žér um žaš?

28. Ef žś męttir gagnrżna forvera žķna ķ embętti. Hvernig myndir žś gera žaš?

29. Hvaš tekur viš ef žś veršur biskup. Hvernig mun almenningur verša var viš žig ķ embętti?

30. Hvernig er hįttaš persónulegu bęnalķfi yšar?

31. Hver er eftirlętis Davķšssįlmur žinn? 

32. Mętti ég bišja žig aš śtskżra Trśarjįtningu kristinna manna, merkingu hverrar hendingar fyrir sig og žżšingu hennar fyrir einstaklinginn?

 

33. Hvaša orš śr Ritningunni verša einkunnarorš žķn ķ embętti?


Nż tillaga um stašgöngumęšrun. Umsögn mķn

Ég hef įšur sent umsögn vegna fyrri tillögu til žingsįlyktunar um stašgöngumęšrun og žaš viršist hafa veriš tillit til hennar aš einhverju leiti.

Ég er įnęgšur meš aš žingmenn viršast ętla aš haga tillögugerš žannig aš stašgöngumęšrun sé einungis ętluš žeim örfįu konum eša pörum (įętlaš kringum fimm į įri) sem į žurfa aš halda vegna sjśkdóma og aš meirihluti žingmanna sé samžykkur žvķ aš reyna aš girša fyrir aš žetta žróist yfir ķ annaš en stefnt var aš. Mikilvęgustu breytingarnar eru:

a. Aš hindra aš stašgöngumęšrun verši talinn sjįlfsagšur mešgönguvalkostur allra žeirra sem ęskja žess eftir örfį įr. Ég leiddi lķkur aš žvķ ķ fyrri umsög minni aš žaš yrši žróunin ef löggjafinn hugši ekki aš sér.

b. Hitt atrišiš sem ég nefndi ķ umsögn minni og margir hafa tekiš undir m.a. allir flutningsmenn tillögunar leggjast gegn stašgöngumęšrun ķ hagnašarskyni. Löggjafinn viršist įtta sig į žvķ aš žaš er ekki nóg aš tilgreina žetta ķ lögunum heldur žarf aš fylgja žvķ eftir į margvķslegan mįta meš višbótarįkvęšum.

c. Löggjafinn hefur einnig falliš frį žvķ aš breyta skilgreiningunni į móšurhlutverkinu og žaš er vel.

d. Menn viršast mótfallnir žvķ aš greitt sé fyrir stašgöngumęšrun erlendis og börnin fęrš hingaš heim. Žvķ er ég fyllilega sammįla. Žaš er į grundvelli žessarra breytinga sem ég set mig nišur og hugsa mįliš upp į nżtt en žaš viršast fjölmörg atriši sem žurfa athugunar viš.

 

Athugasemdir mķnar lśta aš eftirfarandi:

1. Žegar bśiš er aš leyfa stašgöngumęšrun fyrir įkvešin hóp er ekki ólķklegt aš einhverjum žyki į sér brotiš ef menn geta ekki sjįlfir į eigin spķtur gert žaš sama erlendis og komiš meš barniš heim. Sś śtfęrsla stašgöngumęšrunar er sem kunnugt er ekki framkvęmanleg nema fyrir greišslu. Žvķ hefur bann viš stašgöngumęšrun ķ hagnašarskyni sérstaka žżšingu. Ekki er nęgilegt aš segja slķka starfsemi ólöglega hér į landi heldur žarf aš girša fyrir aš hęgt verši aš kaupa žessa žjónustu erlendis og koma meš börn hingaš til lands. Žaš er einfaldast gert meš žeim hętti aš óheimilt verši s.k. lögum aš gefa śt ķslenskt vegabréf fyrir börn sem getin eru meš stašgöngumęšrun erlendis. Žetta lķt ég į aš sé algjört grundvallaratriši ef Ķsland į aš verša fyrirmyndarland ķ žessum mįlum.

2. Žaš er hępiš aš hęgt verši aš girša fyrir greišslu fyrir stašgöngumęšrun ef fólk er įkvešiš ķ aš lįta af hendi fé fyrir greišan. Žaš gęti myndast hefš fyrir undirboršsgreišslum og getur löggjafin žį ekkert gert nema žaš sé tekiš fram aš žaš sé óheimilt og greint frį višurlögum viš slķku broti. Einnig gęti žaš gerst aš menn kęršu sig kollótta um slķk višurlög ķ formi sekta og legšu į sig aš greiša stašgöngumóšur fyrir greišan og sektina aš auki. Žaš er lķklegasta nišurstašan aš mķnu įliti og žvķ set ég hana fram hér. Slķk višurlög žurfa žvķ aš vera afgerandi eins og um barnasölu/kaup sé aš ręša.

3. Mķn skošun er sś aš til aš hindra aš žetta žróist sem atvinnuvegur sé óhjįkvęmilegt annaš en aš tiltaka ķ lögum aš óheimilt sé aš greiša fyrir vinnutap stašgöngumóšur.

Viš getum séš fyrir okkur hjśkrunarfręšing sem hefur um 700 žśs ķ laun į mįnuši meš vöktum. Hśn myndi žį reikna sér 6,3 milljóna króna višurgernig į 9 mįnaša tķmabili fyrir vinnutap og žaš segir sig sjįlft aš velgjörš er žį nafniš tómt og skjótt myndi žróast markašur. Menn myndu leita eftir konum sem hefšu lįg laun ķ sķnu fasta starfi til aš višurgerningur yrši lįgur. Mjög mikilvęgt er aš menn falli ekki ķ žį gryfju aš greiša fyrir vinnutap žvķ žaš strķšir algjörlega gegn hugmyndinni um velgjörš. Orlof fyrir stašgöngumóšur į ekki viš žvķ žetta er ekki launaš starf heldur velgjörš.

4. Ég vil benda į aš fęšingarorlof eru greišslur af almannafé og žvķ er ekki sanngjarnt og rétt aš hafa žaš tvöfalt ž.e. bęši fyrir stašgöngumóšur og fjölskylduna sem fęr barniš. Ég męli meš žvķ aš fęšingarorlofiš fylgi barninu og sé žaš samkomulag hvernig žaš skiptist. Mašur gęti séš fyrir sér skiptingu t.d. 1-3 mįn til stašgöngumóšur ( sem tekin eru śt į sķšustu mįnušum mešgöngu ķ staš greišslu fyrir vinnutap) og restin til hinnar nżju fjölskyldu.

5. Auglżsingar. Fyrirsjįanlegt er aš skortur veršur į stašgöngumęšrum žegar menn hafa įttaš sig į žessum möguleika hér innanlands ef jafnframt er girt fyrir aš greitt sé fyrir hann erlendis. Žį mun aš öllum lķkindum skapast įstand sem felur ķ sér aš konur og pör sem sįrlega finnst žeim žurfa žessa śrlausn verša ekki sįtt og finnst jafnvel į sér brotiš. Žaš eiga ekki allir systur, vinkonur eša ašra velgjöršarmenn sem geta gert žetta. Gera mį rįš fyrir aš žį skapist žrżstingur aš greiša fyrir žjónustuna og auglżsa hana jafnvel meš gyllibošum ķ blöšum, į netinu osfv. Löggjafinn žarf aš hafa skķra sżn į žessum vanda sem nęstum örugglega mun skapast.

6. Farsęlt vęri aš greina frį ķ lögunum eša mešfylgjandi reglugerš hvaša śtgjaldališir megi falla undir śtlagšan kostnaš. Žaš getur veriš naušsynlegt aš vita žegar frį byrjun hvaš hann felur ķ sér svo kostnašur vķki ekki śt fyrir skynsamleg mörk og nįlgist žaš sem gęti kallast “launuš velgjörš”.

7. Talaš er um ķ frumvarpi aš stašgöngumęšrun sé ętlaš aš koma į móts viš konur og pör sem geta ekki eignast börn vegna įgalla svo sem legleysis, krabbameinsmešferšar eša erfšagalla. Žaš er vissulega vel hugsaš. Ég spyr mig hvernig löggjafinn ętli aš gęta jafnręšis og męta fólki af sanngyrni til dęmis žegar kona meš sykursżki, gikt, sķžreytu eša žrönga grind vill einnig fara fram į sömu žjónustu. Eša ašra krónķska sjśkdóma. Hvaš meš fötlušu konuna (sem annars er hraust) sem langar ķ barn eša manninn sem er einn og ógiftur? Eša eldri hjónin sem langaši ķ barn en misstu af lestinni. Veršur ekki aš sinna žessu fólki einnig? Er ekki hętt viš lögsóknum sķšar meir į hendur rķkinu og fólk fer aš įtta sig aš lögin mismuna fólki?

8. Meš vķsan ķ liš 7. legg ég til žį einföldu lausn aš greina milli sjśkra og heilbrigšra. Žannig aš eingöngu sé heimilt s.k. lögum žessum aš koma į móts viš žaš fólk sem lķšur af sjśkdómum samkv.sjśkdómaskrį ICD10 (svo višmiš sé alžjóšlega višurkennt) sem sannanlega hindra mešgöngu, en ekki žį sem teljast heilbrigšir. Žeir sem falla žį utan žessarar skilgreiningar eru frķskir karlmenn og konur óhįš aldri. Undir žį skilgreiningu falla einnig frķskir gagnkynhneigšir og samkynhneigšir einstaklingar. Engir žessara teljast hafa sjśkdóma.

Spurningin er: Ef samkynhneigšir karlmenn fį ašgang aš žessu śrręši, sem ég bżst viš aš verši barįttumįl fyrir einhverja hópa, veršur žį ekki aš veita öllum frķskum karlmönnum žaš sama óhįš žvķ hvort žeir bśa einir eša meš maka? Žaš viršist blasa viš. Žvķ legg ég til aš žessi einföldu landamęri séu virt.

9. Hvernig mį koma ķ veg fyrir aš stašgöngumęšrun verši atvinnuvegur fįtękra erlendra kvenna sem flytjast til landsins til aš fį hér réttindi gagngert til aš geta gengiš meš börn fyrir ašrar konur? Žessu žarf aš svara. Hęgt er aš sjį fyrir sér ašstęšur žar sem kona frį fjarlęgu landi sem hefur fengiš ķslenskan rķkisborgararétt į žremur įrum fer śr sķnu venjubundna starfi og įkveši aš ganga meš fyrir ašrar konur - nokkrum sinnum. Hśn er huganlega mešvituš um velgjöršarįkvęšiš en žóknun fyrir vinnutap og mögulegar undirboršsgreišslur tryggja rķkulega žóknun, jafnvel žó svo viškomandi lendi ķ žvķ aš greiša sekt fyrir aš hafa žegiš greišslu. Žaš sem ég vil benda į er aš sekt er engin hindrun. Žegar žessi mynd er dregin upp veršur aš hafa ķ huga aš grķšarlega sterkur hvati rekur žetta įfram ( ekki ólķkt og verslun meš fķkniefni) , bęši žeirra sem vilja barniš og hins sem vill peningana.

10. Tillaga sem nefnd er ķ žingsįlyktunartexta um aš huganlega megi binda skilyrši viš aš stašgöngumóšir sé nįinn ęttingi eša vinkona til aš fyrirbyggja misnotkun lagana. Hśn er athyglisverš fyrir žaš aš hśn er töluvert “ķslensk” og gęti tryggt ešlilegt ašhald įn mikilla afskipta rķkis og stofnana. Ég set mig alls ekki į móti henni. Hśn gęti tryggt aš um raunverulega velgjörš sé aš ręša, fyrir utan žaš mikilvęgasta – aš tryggja velferš barnsins ef eitthvaš fer śrskeišis t.d. skilnašur eša andlįt. Sé žessi leiš valin žarf hinsvegar aš hafa ķ huga aš margar konur og pör hafa alls ekki ašgang aš slķku velgjöršarfólki, jafnvel fęstir. Žaš getur valdiš óįnęgju og undiš upp į sig.

11. Endurskošurnarįkvęši eftir 2-5 įr finnst mér įhugaverš tillaga sem getur róaš žį sem óttast aš žessi lög verši til tjóns žar meštališ mig sjįlfan. Endurskošun aš auki eftir 10-15 įr er jafnvel enn įhugaveršari žvķ žaš tekur tķma fyrir įgalla aš koma ķ ljós.


Stašgöngumęšrun į Ķslandi, hver gęti framvindan oršiš?

 

Ég hef velt žvķ fyrir mér hverjar gętu oršiš afleišingar vęntanlegrar lagasetningar į Ķslandi.  Aš athugušu mįli held ég aš ķslenskar stašgöngumęšur verši ķ byrjun ekki margar. Kannski nokkur tilfelli fyrstu įrin, fęrri en tķu į įri. Og žetta er einmitt žaš sem löggjafinn gerir rįš fyrir. 

Stašgöngumęšur gętu oršiš vinkonur og systur, tekjulįgar konur af erlendu bergi brotnar sem mun kannski fjölga žegar įrin lķša og hugsjónakonur sem vilja e.t.v."prófa einu sinni" fyrir kynsystur sķnar. Ég tel śtilokaš aš menntašar velstęšar konur muni leggja žetta fyrir sig. 

Hinsvegar munu lög um stašgöngumęšrun lķklega valda žvķ aš žetta veršur meš tķmanum talin sjįlfsagšur mešgönguvalkostur. Og ekki bara fyrir konur sem hafa sjśkdóma ķ legi eša geta heilsunnar vegna ekki gengiš meš barn, heldur ķ raun alla žį sem žess ęskja. 

Žetta tel ég vera mikilvęgt atriši og grundvöllur žess aš viš getum leitt lķkum aš žvķ aš stašgöngumęšrun muni breyta samfélaginu ķ veigamiklum atrišum. Ég held žetta muni ekki gerast strax - en kannski į 5-10 įrum og žį komi fram hin hugarfarslegu įhrif laganna.

Af žessum orsökum sé ég fyrir mér žį framvindu aš ekki verši nóg framboš į stašgöngumęšrum hérlendis og žį muni fólk leita fyrir sér erlendis til aš fį žessa žjónustu.

Žessa stašhęfingu byggi ég į žvķ aš fleiri konur munu ęskja žessarar žjónustu, vegna żmissa ašstęšna sem torvelda mešgöngu og ekki sķst félagslegra įstęšna sem ekki hefur veriš mikiš bent į ķ umręšunni.

Viš getum ef til vill séš fyrir okkur konu sem langar ķ sitt annaš eša žrišja barn og vegna vanlķšunar ķ sķšustu mešgöngu ętlar hśn aš lįta ganga meš fyrir sig ķ žetta sinn. Önnur mynd vęri af karlmanni sem skilur į besta aldri og missir tengsl viš börnin sķn eša forsjį forsjį žeirra. Hann leigir sér stašgöngumóšur erlendis og tekur barn heim. Žetta hljómar framandlega nś en žaš er ekki vķst žaš verši žaš eftir 10-15 įr - ef lögin nį fram aš ganga.  

Žį veršur stašan sś, aš hérlendis veršur hśn velgjörš en sé leitaš utan landsteina mun žurfa aš borga fyrir hana. Ekki er hęgt aš śtiloka aš einhvers konar undirboršs-greišsla žróist hér į landi fyrir višvikiš sem muni auka framboš. Mér finnst žaš hugsanlegt og žaš veršur aš minnsta kosti ekki hęgt aš koma ķ veg fyrir žaš. Peningar munu hjį vissum hópi žykja sjįlfsagšir fyrir svo stórt višvik ķ formi greišslna inn į erlenda reikninga, gegnum žrišja ašila eša į annan hįtt meš leyndum hętti. Žaš er rétt aš hafa žetta ķ huga en ekki sem neina meginreglu.

Engin leiš er aš banna fólki aš leita greišans erlendis ef löggjafinn heimilar žetta hérlendis en žessi verslun meš mešgöngur og leigumęšur blasir viš sem nżtt alžjóšlegt vandamįl ķ samskiptum rķkra žjóša og fįtękra.Žaš er oršin grķšarleg verslun nś žegar og veltir milljöršum dollara.

Sumir segja aš žetta sé verslun meš börn. Nįkvęmara er žó aš segja aš stašgöngumęšrun feli ekki ķ sér beina sölu į barni en ótvķrętt erum aš ręša sölu į móšurréttinum eša afsölun į honum žvķ samkvęmt venjulegum skilningi ( lagalegum skilingi einnig) er móšir sś kona sem gengur meš barniš. Hśn er sś sem tengist žvķ gegnum mešgönguna og nęrir žaš viš brjóst sér. Nś gęti mašur spurt: Er hęgt aš versla meš móšurréttinn? Strķšir žaš ekki gegn mannréttindum?

Eša ętla menn aš fara bakdyraleišina og breyta skilgreiningunni į žvķ hvaš sé móšir? Žaš blasir viš ef litiš er į tillögu okkar hįttvirtu alžingismanna aš breyta einfaldlega skilgreiningunni en žar stendur: 

Ķ barnalögum, nr. 76/2003, er tiltekiš ķ 5. gr. aš móšir barns sem getiš er meš tęknifrjóvgun skuli teljast sś kona sem elur barniš. Žetta įkvęši getur ekki stašiš samhliša heimild ķ lögum um tęknifrjóvgun til stašgöngumęšrunar enda žarf aš tryggja žaš aš móšir barns sem getiš er meš tęknifrjóvgun geti lķka veriš önnur en sś kona sem elur žaš. 

 

Ekki stendur til aš spyrja žjóšina hvaš henni finnst um žessa róttęku breytingu og enginn bregst viš aš žvķ er viršist. Spurningin er, vilja menn aš samfélag okkar breytist ķ žessa veruna?

 

Mķnar tillögur ķ mįlinu eru žessar:   

1. Aš bķša meš frumvarpiš en hefja samrįš mešnįgrannalönd okkar um hvaša skref séu heppileg ķ žessu efni. Bęši varšandi fulla stašgöngu innanlands og kaup į slķkri žjónustu erlendis. 

2. Ķ bili aš leyfa hefšbundna stašgöngumęšrun til aš koma į móts viš žęr konur/ pör sem geta nżtt sér hana. Hśn er sjįlfstakmarkandi og beinist einkum aš žvķ aš hafa leyfi til aš njóta hjįlpar frį systur eša vinkonu sem er reyndar markmiš frumvarpsins.

3. Aš rżmka reglur fyrir venjulega ęttleišingu og setja ķ hana fjįrmuni svo hśn geti reynst fleyrum raunverulegur valkostur.

4. Aš banna fulla stašgöngumęšrun įfram.

5. Banna innflutning į börnum sem eru getin viš fullastašgöngumęšrun ķ hagnašarskyni erlendis.

6. Hvetja alžjóšasamfélagiš og WHO til aš móta sameiginlega įsęttanlega stefnu varšandi kaup Vesturlandabśa į fullri stašgöngumęšrun ķ žrišja heiminum. 

 


Athyglisveršar tillögur Kristins H. Gunnarssonar um nżtt fiskveišikerfi

Af heimasķšu Gunnars: 

Fiskveišar og fiskvinnsla - framtķšarsżn

Löggjöf um atvinnugreinina grundvallist į įkvęšum stjórnarskrįrinnar um atvinnufrelsi og verši śtfęrš samkvęmt reglum um samkeppni sem almennt gilda ķ atvinnurekstri. Reglur verši almennar og gilda um sérhvern śtgeršarflokk og allar vinnsluašferšir. Jafnręši verši milli ašila ķ sjįvarśtvegi varšandi ašgang aš fiski og veišiheimildum. 
Žjóšareign aušlindarinnar verši bundiš ķ stjórnarskrį og stašfest meš almennum ašgangi aš mišunum sem verši įkvaršašur meš lögum.

Hópurinn leggur til aš žjóšareignin verši stašfest meš almennum ašgangi aš fiskimišunum į žann hįtt aš hverjum manni verši heimilt aš róa 5 daga ķ viku hverri allt įriš ( 8 mįnuši įrsins) meš handfęri įn žess aš afla sér sérstakra veišiheimilda. Eigi verši fleiri en tveir menn į bįt meš allt aš fjórum rśllum og hver róšur mį ekki standa lengur en xx klst.
Greitt verši aušlindagjald af hverjum veiddum fiski til hins opinbera sem skiptist aš jöfnu milli landssvęša/sveitarfélaga og rķkisins. Aušlindagjald verši įkvešiš hlutfall af markašsverši fisksins og greišist viš sölu hans.

Greitt verši mengunargjald sambęrilegt viš žaš sem žegar er komiš į ķ stórišju og flugsamgöngum, sem endurspegli kostnaš vegna mengunarinnar sem af veišunum hlżst. Gjaldinu verši ętlaš aš stušla aš veišum meš sem minnstri mengun og hafa įhrif į val veišarfęra og skipa til žess aš svo verši. Mengunargjaldiš reiknast einkum śt frį olķunotkun og śtblįstursmengun tekur miš af heimsmarkašsverši į CO2. 

Fiskimišunum umhverfis landiš verši skipt ķ fjögur veišisvęši. Hlutur hvers 
svęšis ķ hverri fiskitegund af leyfšum heildarafla verši skv. veiši sķšustu 20 įra. Hafrannsóknarstofnun getur lagt til aš breyta veišiįlagi į tilgreindum mišum. Sérstakur markašur starfar į hverju svęši sem rįšstafar veišiheimildum skv. žeim reglum sem įkvešnar verša. Aušlindagjald hvers svęšis skiptist aš jöfnu milli žess og rķkisins. 

Veišiheimildir utan 200 mķlna falla ekki undir ofangreind fjögur svęši og verši sérstakt svęši, svo og veišiheimildir ķ djśpsjįvar- og uppsjįvartegundum, innan sem utan 200 mķlna, sem samanlagt mynda fimmta veišisvęšiš.Vinnslu- og frystiskip hafa ašeins rétt til veiša į fimmta veišisvęši.

Śtgefnar veišiheimildir veita ašeins rétt til veiša į tilgreindu veišisvęši. Sérstakur markašur starfar į hverju svęši sem rįšstafar veišiheimildum skv. reglum sem įkvešnar verša. Naušsynlegt er aš veišiheimildir verši ķ boši sem oftast, t.d. vikulega og leigutķminn verši breytilegur en žó aldrei lengri en 10 įr. Aušlindagjald hvers svęšis skiptist aš jöfnu milli žess og rķkisins. 

Rķkiš annast śtleigu veišiheimilda į markaši. Į hverju įri verši įkvešiš hlutfall veišiheimilda ķ boši į hverju veišisvęši. Višhaft verši uppbošsmarkašsfyrirkomulag og gjaldiš fyrir veišiheimildirnar nefnist veišiheimildagjald. Sérhver getur keppt um veišiheimildir hvar sem er, en įfram gilda takmörk gegn samžjöppun svo sem um hįmark heimilda ķ höndum skyldra ašila. Tekjur af veišiheimildagjaldi skiptast jafnt milli svęšis og rķkis.

Beint framsal veišiheimilda verši óheimilt.

Skilgreind verši strandhelgi umhverfis landiš ( 12 - 25 mķlur) og skylt veršur aš landa fiski veiddum innan hennar į viškomandi veišisvęši. Žęr veišar verši undanžegnar mengunargjaldi.

Jafnręši verši milli ašila ķ atvinnugreininni varšandi ašgang aš veišiheimildum og fiski.
Veišar og vinnsla verši algerlega ašskilin og óheimilt aš nišurgreiša kostnaš eša meš öšrum hętti aš skekkja samkeppnisstöšu vinnslufyrirtękja meš millfęrslu frį śtgerš til fiskvinnslu. Óheimilt verši einnig aš selja fisk til vinnslu ķ beinni sölu į lęgra verši en er į fiskmarkaši. Sérreglur vinnsluskipa verši felldar nišur. Vinnsluskip komi meš allan afla aš landi.

Skylt veršur aš selja fisk innanlands. Erlendir ašilar hafi einungis heimild til žess aš kaupa fisk į markaši.

Aušlindagjaldi verši m.a. rįšstafaš til žess aš greiša skuldir sem rķkiš hefur yfirtekiš vegna kerfisbreytingarinnar. Ķbśar į hverju svęši taka įkvöršun um rįšstöfun į sķnum hluta aušlindagjaldsins. 

Ašlögun nśverandi kerfis aš nżju fyrirkomulagi

Nś žegar verši fjóršungur veišiheimilda til reišu eftir nżju kerfi og allar eftir 10 įr.
Handhafi kvóta eigi tvo kosti:

a. Semji um aš halda kvótanum allt aš 10 įrum, en sęti žó skeršingum sem eru naušsynlegar til žess aš nį fram markmišinu aš ofan. Sannanleg fjįrfesting ķ aflaheimildum sķšastlišin 15 įr milli óskyldra ašila verši metin śt frį kaupverši og forsendum hennar um nżtingartķma. Litiš verši til žess aš kaupverš sé ķ ešlilegu samhengi viš fiskverš og aš ekki haft žurft lengri tķma en 15 įr til žess aš greiša fjįrfestinguna. Śtgeršarmanni verši bętt žaš sem vantar upp į aš forsendur kaupanna standist vegna kerfisbreytingarinnar nś meš lengri umsömdum nżtingartķma eša umsamdri fjįrhęš. 

b. Semji um aš rķkiš yfirtaki allar veišiheimildarnar strax meš sömu skilmįlum og ķ a. 

 

Höfundar tillagna eru: 

Kristinn H. Gunnarsson, Bolungavķk
Ólafur Halldórsson, Ķsafirši
Elķn Björg Ragnarsdóttir, Reykjavķk
Gķsli Halldórsson, Ķsafirši
Lżšur Įrnason, Hafnarfirši
Siguršur J. Hreinsson, Ķsafirši
Magnśs Reynir Gušmundsson, Ķsafirši    


Stašgöngumęšrun į Ķslandi, hver gęti framvindan oršiš?

 

Ég hef velt žvķ fyrir mér hverjar gętu oršiš afleišingar vęntanlegrar lagasetningar į Ķslandi.  Aš athugušu mįli held ég aš ķslenskar stašgöngumęšur verši ķ byrjun ekki margar. Kannski nokkur tilfelli fyrstu įrin, fęrri en tķu į įri. Og žetta er einmitt žaš sem löggjafinn gerir rįš fyrir. 

Stašgöngumęšur gętu oršiš vinkonur og systur, tekjulįgar konur af erlendu bergi brotnar sem mun kannski fjölga žegar įrin lķša og hugsjónakonur sem vilja e.t.v."prófa einu sinni" fyrir kynsystur sķnar. Ég tel śtilokaš aš menntašar velstęšar konur muni leggja žetta fyrir sig. 

Hinsvegar munu lög um stašgöngumęšrun lķklega valda žvķ aš žetta veršur meš tķmanum talin sjįlfsagšur mešgönguvalkostur. Og ekki bara fyrir konur sem hafa sjśkdóma ķ legi eša geta heilsunnar vegna ekki gengiš meš barn, heldur ķ raun alla žį sem žess ęskja. 

Žetta tel ég vera mikilvęgt atriši og grundvöllur žess aš viš getum leitt lķkum aš žvķ aš stašgöngumęšrun muni breyta samfélaginu ķ veigamiklum atrišum. Ég held žetta muni ekki gerast strax - en kannski į 5-10 įrum og žį komi fram hin hugarfarslegu įhrif laganna.

Af žessum orsökum sé ég fyrir mér žį framvindu aš ekki verši nóg framboš į stašgöngumęšrum hérlendis og žį muni fólk leita fyrir sér erlendis til aš fį žessa žjónustu.

Žessa stašhęfingu byggi ég į žvķ aš fleiri konur munu ęskja žessarar žjónustu, vegna żmissa ašstęšna sem torvelda mešgöngu og ekki sķst félagslegra įstęšna sem ekki hefur veriš mikiš bent į ķ umręšunni.

Viš getum ef til vill séš fyrir okkur konu sem langar ķ sitt annaš eša žrišja barn og vegna vanlķšunar ķ sķšustu mešgöngu ętlar hśn aš lįta ganga meš fyrir sig ķ žetta sinn. Önnur mynd vęri af karlmanni sem skilur į besta aldri og missir tengsl viš börnin sķn eša forsjį forsjį žeirra. Hann leigir sér stašgöngumóšur erlendis og tekur barn heim. Žetta hljómar framandlega nś en žaš er ekki vķst žaš verši žaš eftir 10-15 įr - ef lögin nį fram aš ganga.  

Žį veršur stašan sś, aš hérlendis veršur hśn velgjörš en sé leitaš utan landsteina mun žurfa aš borga fyrir hana. Ekki er hęgt aš śtiloka aš einhvers konar undirboršs-greišsla žróist hér į landi fyrir višvikiš sem muni auka framboš. Mér finnst žaš hugsanlegt og žaš veršur aš minnsta kosti ekki hęgt aš koma ķ veg fyrir žaš. Peningar munu hjį vissum hópi žykja sjįlfsagšir fyrir svo stórt višvik ķ formi greišslna inn į erlenda reikninga, gegnum žrišja ašila eša į annan hįtt meš leyndum hętti. Žaš er rétt aš hafa žetta ķ huga en ekki sem neina meginreglu.

Engin leiš er aš banna fólki aš leita greišans erlendis ef löggjafinn heimilar žetta hérlendis en žessi verslun meš mešgöngur og leigumęšur blasir viš sem nżtt alžjóšlegt vandamįl ķ samskiptum rķkra žjóša og fįtękra.Žaš er oršin grķšarleg verslun nś žegar og veltir milljöršum dollara.

Sumir segja aš žetta sé verslun meš börn. Nįkvęmara er žó aš segja aš stašgöngumęšrun feli ekki ķ sér beina sölu į barni en ótvķrętt erum aš ręša sölu į móšurréttinum eša afsölun į honum žvķ samkvęmt venjulegum skilningi ( lagalegum skilingi einnig) er móšir sś kona sem gengur meš barniš. Hśn er sś sem tengist žvķ gegnum mešgönguna og nęrir žaš viš brjóst sér. Nś gęti mašur spurt: Er hęgt aš versla meš móšurréttinn? Strķšir žaš ekki gegn mannréttindum?

Eša ętla menn aš fara bakdyraleišina og breyta skilgreiningunni į žvķ hvaš sé móšir? Žaš blasir viš ef litiš er į tillögu okkar hįttvirtu alžingismanna aš breyta einfaldlega skilgreiningunni en žar stendur: 

Ķ barnalögum, nr. 76/2003, er tiltekiš ķ 5. gr. aš móšir barns sem getiš er meš tęknifrjóvgun skuli teljast sś kona sem elur barniš. Žetta įkvęši getur ekki stašiš samhliša heimild ķ lögum um tęknifrjóvgun til stašgöngumęšrunar enda žarf aš tryggja žaš aš móšir barns sem getiš er meš tęknifrjóvgun geti lķka veriš önnur en sś kona sem elur žaš. 

 

Ekki stendur til aš spyrja žjóšina hvaš henni finnst um žessa róttęku breytingu og enginn bregst viš aš žvķ er viršist. Spurningin er, vilja menn aš samfélag okkar breytist ķ žessa veruna?

 

Mķnar tillögur ķ mįlinu eru žessar:   

1. Aš bķša meš frumvarpiš en hefja samrįš mešnįgrannalönd okkar um hvaša skref séu heppileg ķ žessu efni. Bęši varšandi fulla stašgöngu innanlands og kaup į slķkri žjónustu erlendis. 

2. Ķ bili aš leyfa hefšbundna stašgöngumęšrun til aš koma į móts viš žęr konur/ pör sem geta nżtt sér hana. Hśn er sjįlfstakmarkandi og beinist einkum aš žvķ aš hafa leyfi til aš njóta hjįlpar frį systur eša vinkonu sem er reyndar markmiš frumvarpsins.

3. Aš rżmka reglur fyrir venjulega ęttleišingu og setja ķ hana fjįrmuni svo hśn geti reynst fleyrum raunverulegur valkostur.

4. Aš banna fulla stašgöngumęšrun įfram.

5. Banna innflutning į börnum sem eru getin viš fullastašgöngumęšrun ķ hagnašarskyni erlendis.

6. Hvetja alžjóšasamfélagiš og WHO til aš móta sameiginlega įsęttanlega stefnu varšandi kaup Vesturlandabśa į fullri stašgöngumęšrun ķ žrišja heiminum. 

 

 


Full stašgöngumęšrun

Full stašgöngumęšrun er žaš fyrirbęri žegar fósturvķsir frį pari sett ķ leg konu meš tęknifrjóvgun og hśn gengur meš barniš til žess aš lįta žaš af hendi strax viš fęšingu. Hśn er erfšafręšilega óskyld barninu og er eingöngu buršarmóšir.

 

Vķsindaleg žróun sem hefur rótękar afleišingar:  

Stašgöngumęšrun er ekki svo rótęk hugmynd ef horft er į hana frį sjónarmiši lęknavķsinda, heldur rökrétt framhald af tękni sem hefur veriš ķ undirbśningi lengi:   Ķ grundvallaratrišum er settur er fósturvķsir inn ķ leg konu og hann lįtinn vaxa. 

Hśn er hins vegar afar róttęk félagslega - žaš er fyrirséš aš lögleišing hefur mikil įhrif į samfélagiš allt en nįkvęmlega hvernig er erfitt aš gera sér grein fyrir.

Ég fjalla ekki um sišfręšilega eša heimspekilega um mįliš en lęt lesandanum eftir aš įlykta śtfrį žeirri stöšu sem ég held aš geti komiš upp ef stašgöngumęšrun veršur lögleidd hér į landi. Ég falla einnig um ašstęšur viš stašgöngumęšrun erlendis žvķ mįlin veršur aš skoša ķ samhengi žar sem Ķslendingar sękja einnig žangaš viš hugsanlega lögleišingu hér į landi.  

Stašgöngumęšrun į Ķslandi, hver gęti framvindan oršiš? 

Ég hef velt žvķ fyrir mér hvort žetta verši algengt hér į landi og aš athugušu mįli held ég aš stašgöngumęšur verši ķ byrjun ekki margar. Kannski verša nokkur tilfelli fyrstu įrin, fęrri en tķu.  

Stašgöngumęšur verša helst vinkonur og systur, einhverjar tekjulįgar konur af erlendu bergi brotnar sem mun kannski fjölga žegar įrin lķša og hugsjónakonur sem vilja e.t.v."prófa einu sinni" fyrir kynsystur sķnar. Ég tel śtilokaš aš menntašar velstęšar konur muni leggja žetta fyrir sig.

Hinsvegar munu lög um stašgöngumęšrun lķklega valda žvķ aš žetta veršur meš tķmanum talin sjįlfsagšur mešgönguvalkostur. Og ekki bara fyrir konur sem skortir leg eša geta heilsunnar vegna ekki gengiš meš barn, heldur ķ raun alla žį sem žess ęskja.  Žetta er mikilvęgt atriši og grundvöllur žess aš viš getum leitt lķkum aš žvķ aš stašgöngumęšrun muni breyta samfélaginu ķ veigamiklum atrišum. Ég held žetta muni ekki gerast strax - en kannski į 5-10 įrum og žį komi fram hin hugarfarslegu įhrif laganna.

Ég sé fyrir mér žį framvindu aš ekki verši nóg framboš į stašgöngumęšrum hérlendis og žį muni fólk leita fyrir sér erlendis til aš fį žessa žjónustu. Žessa stašhęfingu byggi ég į žvķ aš fleiri konur munu ęskja žessarar žjónustu, vegna żmissa ašstęšna sem torvelda mešgöngu og ekki sķst félagslegra. Karlmenn einnig žegar tķmar lķša.

Žį mun ekki verša spurt aš žvķ hvort starfsemin sé velgjörš ( enda śtilokaš fyrir Ķslending aš fį ókeypis leigumóšur erlendis) heldur mun mešgangan verša keypt.

Žį veršur stašan sś aš hérlendis veršur hśn velgjörš en sé leitaš utan landsteina mun žurfa aš borga fyrir hana.  

Ekki er hęgt aš śtiloka aš einhvers konar undirboršsgreišsla žróist hér į landi fyrir višvikiš sem eykur framboš. Mér finnst žaš hugsanlegt og žaš veršur aš minnsta kosti ekki hęgt aš koma ķ veg fyrir žaš. Peningar munu hjį vissum hópi žykja sjįlfsagšir fyrir svo stórt višvik ķ formi greišslna inn į erlenda reikninga, gegnum žrišja ašila eša į annan hįtt meš leyndum hętti. Žaš er rétt aš hafa žetta ķ huga en ekki sem neina meginreglu.

Engin leiš er aš banna fólki aš leita žjónustunnar erlendis ef löggjafinn heimilar žetta hérlendis. Ekki nema žaš standi sérstaklega ķ lögum aš óheimilt sé aš gera žaš. Og žó mun žaš varla duga žvķ hvaš gerist žegar mašur kemur meš hvķtvošung fęddan ķ öšru landi til landsins og kaupin eru žegar gerš? Į aš vķsa honum burt?

Žaš gengur ekki, nema einhvers stašar komi fram ķ lögum aš slķk börn megi ekki koma inn ķ landiš eša fįi ekki rķkisborgararétt. Hvaš gera menn žį, į aš senda hvķtvošunginn burt? Ég get ekki séš lausnina ķ fljótu bragši.

Full stašgöngumęšrun erlendis er knśin af fjįrmagni og er nęstum aldrei hrein velgjörš. Žannig virkar markašurinn. Žetta er oršin grķšarleg verslun nś žegar sem veltir milljöršum dollara.

Sumir segja aš žetta sé verslun meš börn.  Nįkvęmara er žó aš segja aš stašgöngumęšrun feli ekki ķ sér beina sölu į barni en ótvķrętt erum aš ręša sölu į móšur réttinum eša afsölun į honum žvķ samkvęmt venjulegum skilningi ( og lagalegum einnig) er móšir sś kona sem gengur meš barniš. Hśn er sś sem tengist žvķ gegnum mešgönguna og nęrir žaš viš brjóst sér.

Nś gęti mašur spurt: Er hęgt aš versla meš móšur réttinn? Strķšir žaš ekki gegn mannréttindum? Eša ętla menn aš fara bakdyraleišina og breyta skilgreiningunni į žvķ hvaš sé móšir? Žaš blasir viš ķ tillögu okkar hįttvirtu alžingismanna aš breyta skilgreiningunni. Ekki stendur til aš spyrja žjóšina aš žvķ.

Veruleiki stašgöngumóšurinnar: 

Erlendar stašgöngumęšur eru valdar af lęknum og lögfręšingum (og fyrirtękjum žeirra) sem meta hęfni konunnar til aš gegna žessu hlutverki. Hśn žarf aš vera hraust og lyfjalaus, meš nógu stóra grind aš hśn henti til barnsburšar og žaš er skilyrši aš hśn hafi įtt barn įšur.  Betra getur veriš aš hśn hafi annaš litarhaft en vesturlandabśinn žvķ žį er minni hętta į žvķ aš hśn tengist barninu žegar žaš fęšist. Žetta notfęra menn sér óspart ķ Amerķku žar sem fįtękar blökkukonur eru ķ meirihluta stašgöngumęšra.

Kona sem fętt hefur įšur er yfirleitt fjölskyldukona og į mann og stórfjölskyldu. Žaš hefur sżnt sig aš žessar konur verša oft aš dyljast fyrir fjölskyldu sinni til aš geta tekiš aš sér verkefniš. Börn hennar eru ekki lįtin horfa upp į kvišinn vaxa heldur er hśn ķ oftast mešgöngubśšum undir eftirliti (Indland)  Žessar konur fį skólun (oftast frįkjarkmiklum eldri konum)  og lęra aš semja sig aš ašstęšum, žęgjast įn spurninga, mótspyrnu eša mótmęla. 

Leigumęšur žurfa aš fylgja įkvešnu matarręši, svefnvenjum, hreinlęti, kynlķfi, böšum, halda sig frį alkóhóli og lyfjum o.s.frv.  Einnig žurfa žęr aš samžykkja aš barniš  sé tekiš meš keisaraskurši, en žaš er įvallt gert ķ lok mešgöngu.  

Misfarist mešgangan fį žęr enga žóknun.

Sé barniš gallaš fer konan ķ fóstureyšingu.

Žessar konur eru samvinnužżšar vegna žess aš miklir peningar eru ķ boši, kannski u.ž.b. 1/4 til 1/2 af žeirri upphęš sem fyrirtękiš fęr.  Žęr eru ķ engri ašstöšu til aš mótmęla viš žessar ašstęšur og liggur mikiš viš oft bęši heišurinn og öll žóknunin ef žęr óhlżšnast. 

Fjįrmagniš ręšur: 

Ķ heimi fullrar stašgöngumęšrunar eru žaš fyrst ogfremst peningar sem rįša. Enda eru žeir miklir og bįšir ašilar eru įfjįšir ķ višskiptin, hefur aš žessu leitinu veriš lķkt viš višskipti meš eiturlyf, vopn og kynlķf žare sem engri stżringu veršur viš komiš: Konan sem fęr meiri peninga en hśn hefur nokkru sinni séš og mašurinn/konan/pariš sem fęr barn, eitthvaš sem žeim er ómetanlegt hvernig sem į žaš er litiš.  Aš žvķ višbęttu er žetta višurvęri žeirra lękna, lögfręšinga og fjölda starfsfólks sem kemur aš žessu og žar eru einnig miklir fjįrmunir ķ spilinu. 

Allir hafa ašgang aš žessari žjónustu sem eiga peninga og žaš eru vitaskuld ekki bara barnlaus pör eša ófrjóar konursem fį śrlausn mįla sinna heldur einnig einstaklingar karlar og konur, samkynhneigšir og gagnkynhneigšir. Žó eru žaš hinir rķku og sterku sem knżja žetta įfram og žeir sem hafa öfluga mįlsvarendur eša žrżstihópa. Konur, fįtękir, börn og reglur samfélagsins lķša. 

Sé um einstakling aš ręša žarf einnig aš kaupa egg eša sęši sem žykir henta. Žaš er vitaskuld vališ eftir gęšum og litašir koma ekki til greina né heldur gallašir, lįgvaxnir eša tregir svo dęmi sé tekiš. Nż tegund śtvalningarhyggju gęgist žarna fram og žó hśn sé ķ öšru formi en viš žekkjum frį sķšustu öld er ķ raun skyld hugsun į feršinni.

Vandi stašgöngumóšurinnar: 

Leigumóširin gengur meš barniš og myndar tengsl viš žaš eins og ešlilegt er. Žessi tengsl žarf aš rjśfa žegar barniš er tilbśiš venjulega ķ viku 38-42 žegar hśn fer ķ keisara.

Hśn žarf einnig aš gangast undir meiri fósturskimun heldur en viš eigum aš venjast til aš tryggja aš barniš sé ešlilegt. Menn sjį fram į aš žaš muni aukast ķ žessum išnaši og konum verši skipaš aš fara ķ fóstureyšingu įn žess aš žęr rįši žvķ sjįlfar.

Einnig er hęgt aš gera sér žaš ķ hugarlund aš kona sem gengur meš barniš og er skipaš aš fara ķ fóstureyšingu vegna fósturgalla neiti žvķ, ( sé henni žaš heimilt, s.k. samningi).  Hśn gengur žį meš barniš og eftir žaš gętu erfšaforeldrarnir hafnaš barninu. Hśn situr žvķ uppi meš barniš - kannski hįlfvolg, žvķ hśn vildi peninga en ekki barn.  Ašstęšurnar geta žvķ oršiš erfišar og hęglega skapast ašstęšur žar sem enginn vill barniš.

Į hinn bóginn eru žekkt tilfelli žar sem leigumóširin vill ekki afhenda barniš eftir aš hafa gengiš meš žaš og skapast žį dómsmįl vegna hvķtvošungsins. Fjölda mörg dęmi eru um žetta.

Einnig er hugsanlegt og jafnvel mjög lķklegt meš tķmanum aš išnašurinn leitist viš aš koma į móts viš kśnnann um kyn og stślkubörnum verši eytt kerfisbundiš snemma ķ mešgöngu. Žetta er žekkt į Indlandi

Sjśkdómar og frįvik į mešgöngu:

Margt getur komiš upp į ķ mešgöngu sem erfitt er aš fella ķ samning eša vafasamt:  Móširin fęr hęttulegan blóšžrżsting sem ógnar lķfi hennar og barnsins. Mešgöngusykursżki getur komiš fram eša blęšingar į sķšasta mįnuši. Hver ber įbyrgšina og kostnašinn į varanlegum skaša hjį móšur eša barni?

Mešgöngueitrun (preeklampsia og eklampsia) kemur oft fyrir venjulegan fęšingartķma. Žį er barniš tekiš meš keisara fyrir tķmann og mašur spyr sig hvaš sé gert ķ slķkum tilfellum viš barniš hįlfvaxiš. Fer žaš į nżburadeild eša žvķ bara lįtiš deyja? Ekki veit ég hvaš tķškast žegar žetta hefur breyst ķ peningaknśinn išnaš ķ framandi löndum.

Börn sem fęšast af annarri móšur munu ekki fį móšurmjólk af brjósti. Ekki er mjólkin einungis holl og styrkir ónęmiskerfiš heldur gegnir sog brjósta veigamiklu hlutverki viš aš tengja saman móšur og barn tilfinningalega og lķkamlega.

 

Žaš viršist vera veigamiklir gallar į tillögu alžingismannanna um fulla stašgöngumęšrun og nišurstaša mķn er sś aš ekki sé forsvaranlegt aš lögleiša hana aš svo stöddu. 

Mķnar tillögur ķ mįlinu eru žessar:   

Aš bķša meš frumvarpiš en hefja samrįš mešnįgrannalönd okkar um hvaša skref séu heppileg ķ žessu efni. Bęši varšandi fulla stašgöngu innanlands og kaup į slķkri žjónustu erlendis. 

Ķ bili aš leyfa hefšbundna stašgöngumęšrun til aš koma į móts viš žęr konur/ pör sem geta nżtt sér hana. Hśn er sjįlfstakmarkandi og beinist einkum aš žvķ aš hafa leyfi til aš njóta hjįlpar frį systur eša vinkonu sem er reyndar markmiš frumvarpsins.

Aš rżmka reglur fyrir venjulega ęttleišingu og setja ķ hana fjįrmuni svo hśn geti reynst fleyrum raunverulegur valkostur.

Aš banna fulla stašgöngumęšrun įfram.

Banna innflutning į börnum sem eru getin viš fullastašgöngumęšrun ķ hagnašarskyni erlendis.

Hvetja alžjóšasamfélagiš og WHO til aš móta sameiginlega  įsęttanlega stefnu varšandi kaup Vesturlandabśa į fullri stašgöngumęšrun ķ žrišja heiminum. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 


Hefšbundin stašgöngumęšrun

Žegar gerš var sķmakönnun į vegum MMR ķ janśar sl. kom fram aš 85% landsmanna er mešfallinn stašgöngumęšrun ef hśn er ekki ķ hagnašarskyni. Žetta er śt af fyrir sig athyglisvert. En hvaša forsendur voru gefnar žegar spurt var og hvernig stašgöngumęšrun var veriš aš spyrja um? Žaš er fremur snśiš aš skilja žetta.

Til eru tvenns konar tegundir: žaš er hefšbundin stašgöngumęšrun og full stašgöngumęšrun - og žęr eru um margt ólķkar.

Viš hefšbundna stašgöngumęšrun gengur kona meš barn frį sķnu eigin eggi sem er fjóvgaš meš sęši hins vęntanlega föšurs.  Hśn lętur svo frį sér barniš aš lokinni mešgöngu, venjulega til einhvers nįkomins. Žetta hefur veriš til um aldir, en reynslan hefur sżnt sig aš žessi tegund stašgöngumęšrunar er sjįlfs takmarkandi. Žaš er athyglisvert žegar mašur leišir hugann aš žessu og skoša sögu stašgöngumęšrunar.

Žetta gerist nįnast einungis ķ "innsta kreds" innan fjölskyldna, milli systra, vinkvenna o.s.fv. og t.d. indverskar eša afrķskar męšur myndu aldrei fįst til aš vera meš ķ žess hįttar.  

Hinn takmarkandi žįttur eru fyrst og fremst tilfinningatengsl móšurinnar viš sitt eigiš barn.

Žetta stendur ekki til aš leyfa į Ķslandi.

Hér er nokkurs virši finnst mér aš įtta sig į aš žessi tegund er sjįlfstakmarkandi og aš leyfa hana meš lögum myndi hvorki leiša til innflutnings į konum til aš ganga meš barn fyrir ašra og ekki heldur žróast yfir ķ starfsemi ķ hagnašarskyni hér į landi.

Konur erlendis munu heldur ekki fįst til aš taka žįtt ķ žessu fyrir ķslenskar konur eša žaš sem er lķklegra, aš konur vilji sķšur egg śr konum sem žęr vita ekkert um hvorki lifnašarhętti eša erfšaupplag. Reynslan sżnir okkur žetta. 

Ég hugsa meš mér aš žrįtt fyrir įhęttu viš mešgöngu og ašra flękjužętti aš žegar ein kona nįkomin gerir lķkt fyrir ašra af fórnfżsi og hjartagęsku žį sé um óvenjulegt kęrleiksverk aš ręša. Ég į erfitt meš aš vera į móti žvķ.

Leiši mašur hugann aš hinni tegund stašgöngumęšrunar sem er svokölluš full stašgöngumęšrun ( full surrogacy ) er allt annaš uppi į tengingnum, hśn vekur upp stęrri sišferšislegri vanda og flękjustigiš meira, ég mun tala um žaš nįnar sķšar.

En žį kem ég aftur aš könnunni sem ég minntist į hér aš ofan: Ég spyr mig hvort žeir sem hafi svaraš hafi almennt gert sér grein fyrir žvķ aš žaš er ekki  veriš aš spyrja um žaš sem ég hef lżst hér aš ofan - heldur fulla stašgöngumęšrun sem er allt annaš!!

 


Stašgöngumęšrun: nż tegund frjįlsręšis hjį įttavilltri žjóš eša mannréttindi?

Nokkrir ęvintżramenn į Alžingi vinna nś aš žvķ aš leyfa stašgöngumęšrun. Žetta er gert fyrir žrżsting frį nokkrum einstaklingum sem hafa fengiš meš sér kven- og fęšingarlękna sem hafa sérstakra hagsmuna aš gęta.

Mķn skošun er sś aš ef stašgöngumęšrun veršur leyfš į Ķslandi muni ķslenska žjóšfélagiš hęgt og rólega breytast ķ grundvallaratrišum. Hvers vegna? Vegna žess aš hśn er svo óskaplega róttęk ķ ešli sķnu.

Lįtiš er aš žvķ liggja aš um sé aš ręša góšverk sem nokkrir einstaklingar munu koma aš į hverju įri. Ég held žetta muni leiša af sér ófyrirsjįanlegar breytingar į hugsun okkar allra um barneignir, mešgöngur, fjölskyldulķf, barnauppeldi. Žetta eru grunngildi sem menn eiga ekki aš vera aš róta ķ finnst mér vegna žess aš vitum ekki hvaša afleišingar žaš hefur. Žaš munu koma sķfellt nżjar kröfur um hverjum mun leyfilegt aš nżta sér žessi śrręši og ég fullyrši aš viš munum komast ķ ógöngur.

Žaš er einnig ętlunin aš breyta lagalegri skilgreiningu į móšurhlutverkinu, enda er naušsynlegt aš breyta barnalögum ef žetta nęr fram aš ganga. Ķ staš hefšbundin skilnings, aš móšir sé sś kona sem elur barn veršur hugtakiš śtvķkkaš og sagt aš žaš sé einnig sś sem fęr ašra konu til aš ganga meš barn og į erfšaefniš. Og takiš nś eftir: Sś sem elur barniš (stašgöngumóširin) skal žį ekki teljast móšir žess [aš skilningi barnalaga.] Žetta žykir rétt aš gera svo stašgöngumóširin geti ekki krafist barnsins aš lokinni mešgöngu.

Er žetta óskapnašur? Ég bara spyr.

Nś er ķ nżlega framlagšri tillögu į nokkurra alžingismanna talaš um aš leyfa hana meš ströngum skilyršum og ašeins  ķ velgjöršarskyni.

1. Mig langar fyrst aš tala um ströng skilyrši:

Ég held aš žaš sé ógerningur aš gera upp į milli kvenna og t.d. aš leyfa konu sem ekki getur įtt barn vegna legmissis aš leigja stašgöngumóšur en ekki til dęmis konu sem lenti ķ öšrum óskyldum sjśkdómi segjum alvarlegum giktsjśkdómi, įunninni sykursżki eša bara žröngri grind og getur žess vegna ekki įtt barn į mešan hśn er frjósöm. Hśn įttar sig į žessu ( kannski eftir margar tilraunir til aš eignast barn) og mun krefjast réttar sķns og į vitaskuld alveg sama rétt eins og konan sem ég nefndi įšur. Og hvaš meš einstęša karlmenn eša eldri pör og ašra sem hafa sterkar en ešlilegar óskir, ég sé langan lista. Žaš gengur ekki aš mismuna fólki į žennan hįtt og ég held aš žaš muni ekki standast jafnréttisįkvęši stjórnarskrįrinnar. Af žessari įstęšu er ég algjörlega andvķgur žvķ aš leyfa stašgöngumęšrun žvķ annaš hvort žarf aš leyfa žetta fyrir alla - eša engan.

2. Stašgöngumęšrun ķ velgjöršarskyni:

Ķ tillögu alžingis er sagt: „Hugtakiš stašgöngumęšrun ķ velgjöršarskyni felur ķ sér aš ekki sé greitt fyrir ašstošina sem veitt er. Žrįtt fyrir žaš er ešlilegt aš greitt sé fyrir sanngjarnan aukakostnaš, svo sem lękniskostnaš sem fellur į žungaša konu auk annars kostnašar (lesist lögfręšikostnašar, mitt innskot) sem tengist mešgöngu, eša mögulegt vinnutap stašgöngumóšur sem skeršir fjįrhag hennar."

Hvaš felur žetta ķ sér? Allur lęknis- og lögmannskostnašur er greiddur ( erlendis er žaš oft užb.helmingur kostnašar) og aš auki fjįrhęš sem nemur žeirri sem konan fengi ef hśn er ķ venjulegri vinnu og hęttir henni t.d. vegna mešgöngu fyrir ašra. Svo bętist viš fęšingarorlof.

Žaš hlżtur hver mašur aš sjį aš sé žetta leyft er žegar kominn upp atvinnuvegur. Fyrir mér er žessi velgjöršartitill algjör blekking. Žetta mun žróast yfir ķ žaš aš settur veršur veršmiši į žessa žjónustu enda er žaš reynsla allra žeirra žjóša sem leyfa žetta. 

Žetta er žvķ önnur įstęša ( į mešal ótal margra annarra ) fyrir žvķ aš ég er mótfallinn tillögu ęvintżragjarnra alžingismanna um stašgöngumęšrun. 


Nęsta sķša »

Höfundur

Guðmundur Pálsson
Guðmundur Pálsson

Heimilislæknir. Málefni og sanngjörn umræða. Á engann skal hallað. gudmundur.palsson@gmail.com

Mars 2024
S M Ž M F F L
          1 2
3 4 5 6 7 8 9
10 11 12 13 14 15 16
17 18 19 20 21 22 23
24 25 26 27 28 29 30
31            

Innskrįning

Ath. Vinsamlegast kveikiš į Javascript til aš hefja innskrįningu.

Hafšu samband